Autorzy: Aleksander Kaczorowski, Maciej Radziwiłł Wydawnictwo Iskry

Wywiady rzadko bywają literacką ucztą, częściej są dokumentem, który ma przekazać czytelnikowi konkretne fakty i opinie rozmówcy. Książka oparta na rozmowie z Maciejem Radziwiłłem okazuje się jednak być czymś więcej niż tylko zestawem odpowiedzi na trafnie postawione pytania. Jest swoistą podróżą przez historię polskiej arystokracji, życiorys głównego bohatera i meandry naszej relatywnie niedawnej przeszłości. Maciej Radziwiłł, socjolog, przedsiębiorca i finansista, snuje w tej książce opowieść o swoich przodkach takich jak Mikołaj Czarny Radziwiłł czy Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka.

Te biografie przedstawione nie tylko jako rodzinne dziedzictwo, ale również jako kluczowe punkty w dziejach Rzeczypospolitej wciągają czytelnika w narrację o politycznych i kulturowych przemianach, których Radziwiłłowie byli świadkami i uczestnikami. Nie ograniczając się do historycznych rozważań, rozmówca Aleksandra Kaczorowskiego opowiada o swojej działalności opozycyjnej w okresie PRL-u. Ta część wywiadu jest interesująca także z tego względu, że pokazuje m.in. jak przedstawiciele dawnej arystokracji odnajdywali się w realiach państwa, w którym tego rodzaju pochodzenie raczej zamykało, niż otwierało drzwi. Po upadku komunizmu bohater wkroczył na ścieżkę biznesową, stając się jednym z pionierów polskiego rynku finansowego. Jednym z bardziej kontrowersyjnych fragmentów książki jest krytyka badań historycznych określanych wspólnym mianem „ludowej historii Polski”.

Maciej Radziwiłł podważa narracje, które przedstawiają arystokrację i szlachtę jako głównych sprawców systemu pańszczyźnianego i jego patologii. Jego stanowisko może budzić emocje, szczególnie w kontekście współczesnych debat o przeszłości, jednak niezależnie od strony, którą czytelnik zdecyduje się poprzeć – autorce recenzji bliżej zdecydowanie do badaczy z nurtu „ludowej historii Polski” – argumentacja Radziwiłła zasługuje na głębszą refleksję. Książka porusza również temat zwrotu majątków ziemiańskich przejętych przez komunistów po II wojnie światowej. Ta kwestia również budzi u nas duże emocje, ponieważ wiąże się z fundamentalnym pytaniem o sprawiedliwość dziejową, prawa własności oraz rolę państwa w naprawianiu dawnych krzywd. Radziwiłł przedstawia swoje stanowisko, wskazując na problemy jakie napotyka ta kwestia i polityczną niechęć do jej rozwiązania.

W tym kontekście pojawia się także sprawa słynnej kolekcji Czartoryskich, którą państwo odkupiło za ogromną sumę pieniędzy, w czym pośredniczył Mikołaj Radziwiłł, a co samo w sobie jest tematem dość skomplikowanym. Wywiad z Maciejem Radziwiłłem nie jest jedynie zapisem osobistych wspomnień czy próbą obrony arystokracji przed krytykami. To prezentacja różnych wizji naszej historii i opowieść o trudnych losach Polski w XIX, XX i XXI w. Jeżeli ktoś szuka lektury, która prowokuje do myślenia i otwiera pole do dyskusji, ta książka spełni te oczekiwania. Polecam. Oprawa twarda, szyta. Anna Karczewska