Archiwum kategorii: LITERATURA FAKTU

Propagandysta, który przechytrzył Hitlera

Autor: Peter Pomerantsev
Wydawnictwo: Krytyka Polityczna

Brytyjski dziennikarz i wykładowca Peter Pomerantsev, autor takich wydanych w Polsce książek jak „Jądro dziwności. Nowa Rosja” i „To nie jest propaganda. Przygody na wojnie z rzeczywistością”, tym razem stworzył znakomity reportaż historyczny. Poświęcił go wyjątkowej, chociaż niemal zupełnie zapomnianej postaci jaką bez wątpienia jest Sefton Delmer.

Delmer, czyli tytułowy „Propagandysta, który przechytrzył Hitlera” był człowiekiem, który wypowiedział wojnę hitlerowskiej machinie stworzonej przez Josepha Goebbelsa, do dziś powszechnie uznawanej za wzorzec z Sèvres propagandy. Ten utalentowany dziennikarz bardzo szybko zrozumiał, że wojny informacyjnej być może nie da się zwyciężyć stosując wyłącznie etyczne metody, a zatem posługując się prawdziwymi informacjami i rzetelnym dziennikarstwem. Zamiast tego hitlerowską propagandę postanowił zwalczać bronią, którą posługuje się ona sama – kłamstwem, manipulacjami i wykrzywianiem rzeczywistości. Na falach radia emitował bardzo popularną w czasie drugiej wony światowej audycję, w której wykreował postaci krytykujące machinę hitlerowską z pozycji jeszcze bardziej nacjonalistycznych. Choć audycja ta okazała się bronią o największej sile rażenia, działalność Delmera wcale się do niej nie ograniczała – mężczyzna próbował także wielu innych dróg, aby dotrzeć do Niemców i podstępem osłabić nazistowską machinę wojenną.

Już w zarysie fascynująca historia, prawda? A w książce Pomerantseva wypada ona tym bardziej fascynująco, że autor ani na chwilę nie zapomina o moralnej szarości, która za tym wszystkim stała. Owszem, Delmer chciał osłabić nazistów, co z pewnością zaliczyć trzeba w poczet dobrych motywacji, bynajmniej nie był on jednak postacią nieskazitelną. Pomerantsev przedstawia Delmera jako pełnego pychy cynika, który wcale nie czuł się bohaterem. Autor nie rozstrzyga też pytania o to, czy posługiwanie się kłamstwem do zwalczania kłamstwa możemy w ogóle oceniać moralnie pozytywnie. Bo czy przypadkiem to nie ludzie tacy jak Sefton Delmer podłożyli ogień pod toczące się dziś wojny informacyjne, pośród których wszyscy jesteśmy zagubieni?

No właśnie – współczesne wojny informacyjne. Być może największą zaletą „Propagandysty, który przechytrzył Hitlera” jest to, że nie jest to „zaledwie” świetna publikacja historyczna. Pomerantsev wprost odsyła nas bowiem do współczesności i każe się zastanowić, czy przypadkiem metody wypracowane przez Delmera nie mogłyby okazać się skuteczne także dziś, w epoce postprawdy, w której napędzane algorytmami fałszywe informacje rozprzestrzeniają się z prędkością światła. To oczywiście pytanie jak najbardziej zasadne i choć sam autor na nie nie odpowiada, to próba samodzielnej odpowiedzi z pewnością mogłaby nas zaprowadzić do ciekawych wniosków. Wyjątkowo interesująca książka – bardzo polecam ją jako zakup biblioteczny. Oprawa miękka, klejona.

Zmarli mają głos

Autor: Philippe Boxho
Wydawnictwo: Sonia Draga

Książka belgijskiego lekarza sądowego, wykładowcy i dyrektora Instytutu Medycyny Sądowej Uniwersytetu w Liege to opis prawdziwych przypadków śmierci, z jakimi autor spotkał się w swojej ponad trzydziestoletniej karierze.

Praca lekarza sądowego ma odpowiedzieć na pytania, jaka była przyczyna śmierci i kiedy doszło do zdarzenia. Czasami na miejscu oględzin zwłok przyczyna zgonu wydaje się oczywista, ale po dokładnym zbadaniu ciała okazuje się coś zaskakującego, przeczącego pierwszemu wrażeniu.

Jedna z historii opowiada o dziewczynie, która postanowiła zamordować własnego ojca. Ojciec nie był w stanie zaakceptować homoseksualnego związku córki i z tego powodu pobił ją i jej partnerkę. W celu realizacji zbrodniczego planu kobieta zakradła się nocą do domu ojca, wyłączyła alarm, wyjęła z szafki broń ojca i wystrzeliła do niego cały trzynastonabojowy magazynek. Ciało z ranami postrzałowymi znalazła kobieta, która pomagała mu w prowadzeniu domu. Policja szybko ustaliła, że kod do alarmu znała jeszcze tylko córka. Dziewczyna przyznała się do zbrodni, jednak zdziwienie Boxho wzbudził brak krwawienia z ran, co oznaczałoby, że zostały zadane już po śmierci. Przeprowadzona sekcja zwłok ujawniła, że mężczyzna zmarł z przyczyn naturalnych, w wyniku bardzo masywnego wylewu krwi do mózgu, kilka godzin przed tym, jak córka strzelała do niego z pistoletu.

Książka zawiera więcej historii związanych z badaniem podejrzanych zgonów, zabójstw mających pozorować samobójstwa, poszukiwaniu zwłok lub śladów, które po nich zostały. Ciekawa publikacja odsłaniająca kulisy pracy lekarza sądowego, wyjaśniająca, jakie są mechanizmy różnych rodzajów zgonów oraz procesy zachodzące w ludzkim ciele po śmierci. Okładka miękka, klejona. Polecam zainteresowanym tematem.

Wojna w moim domu

Autor: Paweł Pieniążek
Wydawnictwo: Znak
Kraków 2025

Reportaż Pawła Pieniążka, dziennikarza związanego z „Tygodnikiem Powszechnym”, który o wojnie napisał już niejedno – dość przypomnieć książki: „Po kalifacie” (P. 16/19) czy „Wojna, która nas zmieniła” (P. 11/17). Najnowsza publikacja stanowi przybliżenie trzech konfliktów zbrojnych: w Afganistanie, Ukrainie oraz Górskim Karabachu. Wszystkie zostają ukazane w skali mikro i makro. Autor z jednej strony zarysowuje historię wojen, na końcu książki zamieszcza kalendarium wydarzeń, które pomaga zorientować się niezaznajomionemu z tematem odbiorcy w zawiłościach poszczególnych konfliktów. Z drugiej strony, dziennikarz nie zapomina o zwykłych ludziach, wciągniętych w wielką politykę, tracących na froncie lub w zamachu bliskich, domy, dobytek całego życia, poczucie bezpieczeństwa a z każdym kolejnym dniem wojny również nadzieję. Perspektywa szarego człowieka dominuje w publikacji. Konstrukcja książki opiera się na skrawkach codzienności mieszkańców terenów okupowanych. Źródłem informacji są obserwacje, czynione przez autora w trakcie pobytu w miejscach, o których pisze oraz relacje osób, które mimo bólu i strachu, zgadzają się opowiedzieć, czego doświadczyły. Ludzie z zadziwieniem i lękiem przyglądają się temu, co dzieje się z ich miastem i państwem. Wojna łamie życie na okres „przed” i w trakcie, bo na razie okres „po” wydaje się jeszcze daleko. Zniszczenia przestrzeni są ogromne, jeszcze większe wydają się rany psychiczne, które dotykają wielu bohaterów. Autor otwiera czytelnikowi furtkę do świata wewnętrznego swoich rozmówców. Podejmuje także próbę scharakteryzowania tytułowego zjawiska i trzeba przyznać, że udaje mu się to bardzo dobrze a sformułowane przez niego tezy są nad wyraz trafione. Tu cytat: „Wojna zawsze zaskakuje tych, do których przychodzi, nawet jeśli od dawna wisi w powietrzu, niemal każdy wypiera z głowy myśl, że nadejdzie zaraz, być może następnego ranka. Zresztą nie zawsze od razu wiadomo, że już się rozpoczęła.” (s. 335)

Reportaż problemowy Pawła Pieniążka, oprócz ściśle określonego tematu, ma także wymiar uniwersalny, mówi o tym, co wojna zabiera ludziom i co przywleka do ich domów, których drzwi niestety nie da się przed nią zamknąć. Tekst napisano z empatią, uważnością, wyczuciem i zaangażowaniem. Całość wydaje się rzetelnie przygotowana pod względem merytorycznym, warto też docenić kunszt dziennikarski autora, jego warsztat pisarski i talent do snucia opowieści. Bardzo polecam nawet tym, którzy ostatnio odczuwają przesyt narracjami o wojnach Putina – tekst wydaje się trochę inny niż wszystkie. Oprawa miękka, klejona.

Czytaj dalej →

Nosorożec

Autorka: Marta Kawalec
Wydawnictwo: Otwarte
Kraków 2025

Bardzo dobrze napisany reportaż o ojcach walczących o utrzymanie relacji ze swoimi dziećmi. Autorka, podejmując temat opieki nad najmłodszymi członkami rodziny, gdy ta ulega rozpadowi, pokazuje tzw. drugą, męską stronę medalu. Narracje o tym, co dzieje się z dziećmi po rozstaniu rodziców, najczęściej koncentrują się na matkach i ich problemach związanych z codziennym życiem czy byłym partnerem. Okazuje się, że równie dramatycznymi historiami mogą podzielić się porzuceni przez kobiety i ograbieni z ojcostwa mężczyźni. Książka przybliża siedem historii, w których tata walczy nie tylko o kontakt z dzieckiem, także o jego bezpieczeństwo, dobrostan fizyczny i psychiczny, o swoje dobre imię, miłość córki lub syna, o szansę na wychowywanie, które polega na czymś więcej niż weekendowe widzenie i wpłacanie na konto alimentów, wreszcie o własne zdrowie i odbudowę życia, które legło w gruzach wraz z odejściem czy odebraniem dzieci.

Zawarte w pierwszej części publikacji relacje ojców są poruszające, czasami niewiarygodne, za każdym razem budzące sprzeciw i gniew. Osamotnieni mężczyźni na łamach książki zwierzają się z ciężkich emocji, ogromnej tęsknoty, bezsilności i różnych przeszkód, które już pokonali lub które jeszcze muszą pokonać, by nie zostać całkowicie wymazanym z życia swoich potomków. Druga, niemniej ciekawa część książki zawiera zapisy wywiadów autorki ze specjalistami z dziedziny prawa, psychologii, terapii rodziny oraz socjologii. Wyjaśniają oni jak działają przepisy, dlaczego wyroki sądów pozwalają na przecięcie relacji ojca z dziećmi a także jakie to dla jednych i drugich ma konsekwencje. A straty są nieodwracalne, bo dzieciństwo mija szybko i niestety tylko raz. Obraz walki z niesprawiedliwym i ułomnym systemem, dziurawym prawem czy z niegdyś najbliższą osobą, drugą połową a dziś największym wrogiem poraża i skłania do refleksji nad tym, jak łatwo można zranić drugiego człowieka, oszukać i pozbawić tego, co w rodzinie najcenniejsze czyli więzi. Reportaż oddaje głos tym, których przez lata pomijano, lecz – co może ważniejsze – opowiada o tym, że nigdy nie wolno tracić nadziei, poddawać się i rezygnować, bo czasami jedyne, co można zrobić to odbijając się od ściany, cierpliwie pod nią stawać, czekając, aż w końcu zostanie się zauważonym. Bardzo polecam. Oprawa miękka, klejona.

Czytaj dalej →

Kobiece gadanie

Autorka: Beata Biały
Dom Wydawniczy Rebis
Poznań 2025

Beata Biały – dziennikarka, psycholożka, biografistka i autorka wywiadów, którą znamy m. in. z publikacji „Z życiem, proszę” (P. 23/24) – proponuje czytelnikowi szesnaście rozmów z kobietami o tym, co wypełnia ich życie, serce i głowę czyli o uczuciach, wyzwaniach i wyborach, o tym, jak być kobietą w dzisiejszym świecie, nie zgubić siebie w przeładowanej zadaniami codzienności oraz sieci społecznych oczekiwań i jeszcze przy tym nie zapomnieć o byciu szczęśliwą.

Skład osobowy może przyciągnąć czytelniczki (przekaz jest adresowany przede wszystkim do kobiet) – dialog o kobiecości prowadzą na łamach książki postaci znane ze sceny muzycznej i teatralnej, areny sportowej, kina czy telewizji. Kobiety w różnym wieku, z różnorodnym doświadczeniem życiowym, po przejściach i przed tym, co jeszcze gdzieś czeka dzielą się własną prywatnością, uchylają drzwi do swojego wewnętrznego świata. To, z czym odbiorca ma tu do czynienia to nie jest tylko autobiografizm, lecz także filozofia, socjologia, życzliwość, mądrość i wsparcie, jakie może dać kobiecie tylko druga kobieta. O czym zatem jest tytułowe gadanie? Jakie tematy pojawią się w książce? Mowa o najtrudniejszych momentach życia, o miłości i rozstaniu, o pracy, trudnych wyborach i ich konsekwencjach, o ranach i ich zabliźnianiu, o ciele, akceptacji i niezgodzie, ale też o tym, czego oczekują od nas inni a czego chcemy my same. Każda czytelniczka odnajdzie tu coś dla siebie – to prawda, choć zabrzmiało jak banał. Publikacja jest rzeką tematów i kopalnią złotych myśli, niektóre z nich autorka wyróżnia graficzne, inne wyróżniają się z tekstu same, bo jakoś mocniej przemawiają do odbiorcy – dla przykładu: „Chcesz być szczęśliwa? To ciesz się z tego, co masz, a nie martw tym, czego nie masz.” (s. 23), „Siła nie polega na tym, żeby nigdy nie upadać. Polega na tym, żeby zawsze wstać.” (s. 55).

Zbiory wywiadów, które co jakiś czas pojawiają się na rynku wydawniczym wypadają różnie, raz lepiej, raz gorzej, czasem są o czymś, czasami o niczym – w tym przypadku jest zdecydowanie o czymś i na pewno nie gorzej. Polecam. Rozmowy Beaty Biały są jak spotkanie – można zanurzyć się w lekturze podczas jednego wieczoru, który ciągnie się do drugiej nad ranem albo poświęcić im chwilę raz w tygodniu przy kawce – przeczytać jeden wywiad, przemyśleć i biec dalej do swoich zwykłych spraw. Każdy wariant będzie dobry. Oprawa twarda, szyta.

Czytaj dalej →