Autorka: Ivy Compton-Burnett                                        Państwowy Instytut Wydawniczy

Proza angielskiej pisarki Ivy Compton-Burnett nie jest w Polsce dostatecznie rozpoznana, choć przekłady jej książek dotarły do naszego kraju. Poprzednio na liście: „Dom i jego głowa” (p. 1/2015), oraz „Więcej pań niż panów” (p. 16/1976). Przypadek tej autorki nie jest odosobniony. W morzu literackich istnień łatwo przegapić kolejne niewyłowione perły, a za tym że mamy do czynienia z twórczością oryginalną niech świadczy fakt, że Bronisława Bałutowa już w 1975 roku wydała rozprawę monograficzną pt. „Nowe formy powieści. Twórczość Ivy Compton-Burnett”. W Wielkiej Brytanii Compton-Burnett została doceniona, otrzymała między innymi Order Imperium Brytyjskiego za wkład w literaturę. Najbardziej charakterystyczną cechą jej pisarstwa jest dominacja dialogu z maksymalnym zawężeniem obecności narratora.

Powieści Compton-Burnett czyta się więc trochę jak dramaty. Brakuje jedynie spisu postaci, podziału na akty i sceny, nie ma wskazówek inscenizacyjnych. Wiadomo, że takie teksty przemówią wyłącznie do czytelników zaprawionych w bojach z trudniejszą literaturą. Dla nich „Służący i służąca” będzie gorącym towarem, powieść uchodzi bowiem za najlepszą w dorobku autorki. Compton-Burnett osiągnęła w niej mistrzostwo w portretowaniu zbiorowości rodzinnej, którą toczy grzyb robak i wszelkie możliwe toksyczności.

Pisarka unika jednak skrajności czy wstawek typowych dla „Sprawy dla reportera”. Subtelności i tropy trzeba wyłapać z wspomnianych dialogów, które kipią od ironii. Główny bohater Horacy Lamb tyranizuje żonę, dzieci i resztę rodziny. Na drugim planie porusza się służba na czele z lokajem i kucharką, których relacje zwłaszcza z młodszymi pomagierami dalekie są od ideału. Nagle Horacy Lamb przechodzi metamorfozę, wyraża skruchę, co paradoksalnie prowadzi do nasilenia konfliktów, które czytelnik musi samodzielnie rozwikłać poprzez wyczytanie z dialogów wszystkich powiązań i relacji. Oryginał ukazał się w 1947 roku. Nie ma to żadnego znaczenia. Powieść odzwierciedla wiele współczesnych sytuacji domowych. Oprawa twarda, szyta.