Wydawnictwo Skarpa Warszawska

Plac Zamkowy w kilku ujęciach, Aleje Jerozolimskie w ujęciach kilkunastu, Dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa na Krakowskim Przedmieściu, Bank Handlowy na Włodzimierskiej róg Hrabiego Serga, ulica Bracka, Kościół Matki Boskiej Loterańskiej, budynek Teatru Ludowego i brama do parku praskiego, dworzec kowelski – to tylko nieliczne z widoków Warszawy z ostatniego okresu zaboru rosyjskiego oraz kilkuletniej okupacji niemieckiej z czasu I wojny światowej. Niektórych z wymienionych instytucji już nie ma, podobnie jak uległy zmianie nazwy ulic, ale istnieją jako świadectwo historii Warszawy na kartach pocztowych wydawanych od ich reformy w roku 1905 rozdzielającej stronę adresową pionową kreską, co utrzymało się do dzisiaj, a pod względem technicznym bazującej na druku offsetowym, co pozwoliło na ich masową produkcję, oraz na wprowadzeniu fototypii czyli światłodruku, co dawało znacznie większe możliwości reprodukcyjne.

Oprócz widoków warszawskich ulic, pałaców, kamienic, pomników czy świątyń, karty pocztowe utrwalały wygląd przedstawicieli niektórych zawodów i „typów” społecznych, jak latarnika zapalającego lampę gazową, dozorcę z miotłą i szuflą, listonosza, posłańca, dorożkarza, gazeciarzy, lichwiarza, czy tak zwanego „obywatela z Woli”. Czasem, wbrew carskiej cenzurze, odwoływałysię do uczuć patriotycznych ukazując w ekskluzywnej, kolorowej formie – jak karta z nadrukiem „Z Powinszowaniem Imienin” – wizerunki bohaterów narodowych, Tadeusza Kościuszki i księcia Józefa Poniatowskiego oraz sztandar powstańców styczniowych. Inne karty z kolorowymi ilustracjami obrazowały ważne dla Warszawy wydarzenia, na przykład oddanie do użytku tramwajów elektrycznych w 1910 roku lub okazjonalnie ukazywały w bardziej atrakcyjnej szacie graficznej widoki Warszawy, przykładowo Marszałkowską róg Nowosiennej (około roku 1908) w edycji E.G.S. Stockholma.

Dawały również świadectwo wydarzeniom historycznym, jak manifestacja narodowa przy pomniku Mickiewicza w 1905 roku, plakat z wypowiedzeniem wojny Rosji przez Niemców w 1914 czy obecność Józefa Piłsudskiego w towarzystwie Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego przed hotelem Brühlowskim w grudniu 1916 roku. Samą wojnę obrazują zniszczone przez Rosjan mosty warszawskie (na kartach pocztowych wyraz „Rosjan” pisano z małej litery, co wyrażało złość i chęć odwetu z powodu wyrządzonych krzywd), pozujący do zdjęcia pacjenci wojskowych szpitali, wizytujący swoje wojska w Warszawie najwyżsi dowódcy niemieccy czy bombardowanie miasta przez niemieckie zeppeliny czyli sterowce.

To ostatnie było fikcją, bo Rosjanie tak szybko uciekli, że cesarskie zeppeliny nie zdążyły zrzucić na nich jakichkolwiek ładunków, tym niemniej te unoszące się w powietrzu powolne obiekty znalazły się na kartach pocztowych, aczkolwiek z podpisem odbiegającym od historycznych faktów. Książka zawiera również reprodukcję planu Warszawy znumeracją domów z 1909 roku, wykonanego w technice litografii w znanym i cenionym zakładzie F. Kasprzykiewicza. Album, bardzo starannie wydany, o wysokim poziomie merytorycznym oraz plastyczno-estetycznym, jest dwujęzyczny, bo obok polskich tekstów Rafała Bielskiego znajdują się ich tłumaczenia na język angielski dokonane przez Annę Bergiel. Dla miłośników dawnej Warszawy. Oprawa twarda, szyta. Piotr Kitrasiewicz