Autorka: Agnieszka Pajączkowska                          Wydawnictwo Czarne

Agnieszka Pajaczkowska jest fotografką i badaczką sztuki fotografii jako zjawiska społecznego. To pomysłodawczyni projektu „Wędrowny Zakład Fotograficzny”, w ramach którego robiła zdjęcia napotkanym przez siebie osobom, które w zamian za to opowiadały jej historie ze swojego życia. „Nieprzezroczyste” w jakimś stopniu korespondują z ideą tego pomysłu, z tym że wyodrębniają z niego jeden aspekt problemu, równocześnie poddając go złożonej analizie antropologicznej.

Głównym przedmiotem z zainteresowania jest w tym wypadku fotografia chłopska, przy czym termin ten należy rozumieć szeroko, bowiem autorka poddała refleksji zarówno zdjęcia, na których utrwalono życie mieszkańców wsi czy to w wymiarze kolektywnym, czy też bardziej zindywidualizowanym, ale dużą uwagę koncentruje również na chłopskich fotografach, którzy dokumentowali codzienność swoich bliskich oraz sąsiadów. Jakkolwiek badania nad fotografią mają już długą tradycję, to fotografii chłopskiej raczej się nie przyglądano, wychodząc zapewne z założenia, że to obszar mało istotny z perspektywy „wielkiej” polityki czy kultury.

Autorka dowodzi, że zdjęcia chłopskie nie wyróżniały się jakąś szczególną techniką, wykorzystaniem innego typu materiału czy sprzętu. Elementem dystynktywnym w tym wypadku był temat i cecha, którą -wedle autorki – można określić mianem wernakularności, co ma znaczyć, że fotografie mają charakter służebny,użytkowy, są gorszej jakości. Z tą ostatnią tezą można zapewne polemizować, bo w zasadzie intuicyjnie wiemy, że w przypadku przedstawicieli innych grup społecznych także mieliśmy do czynienia z podobną funkcją zdjęć.

Robiono je przecież także, aby utrwalić ważne wydarzenia czy przekazać je bliskim. Z kolei wielu opisywanych przez autorkę fotografów wiejskich nadawało swoim pracom wymiar, można by rzec, wcale nie służebny, a raczej autoteliczny, traktując swoje hobby, czasem nie do końca świadomie, ale jednak jako przejaw oryginalnej twórczości. Faktem bezspornym jest to, że dość długo fotografia pozostawała dla mieszkańców wsi poza sferą ich możliwości finansowych, a jej upowszechnienie należy wiązać z poprawą sytuacji materialnej odbiorców.

Praca Agnieszki Pajączkowskiej to unikalny zbiór esejów, w których fotografia staje się pretekstem do analizy tego, co dotychczas refleksji nie podlegało. Każde ze zdjęć jest zalążkiem opowieści o ludziach, wydarzeniach i doświadczeniach, o tym, co widać i o tym, co niedostrzegalne. Zdecydowanie pozycja godna uwagi. Oprawa miękka, klejona. Anna Karczewska