Archiwum kategorii: LITERATURA POPULARNONAUKOWA I NAUKOWA
Kultura codzienna dwudziestolecia
Autorka: Joanna Rzońca
Ilustrator: Ryszard Kajzer
Wydawnictwo: Narodowe Centrum Kultury
Warszawa 2024
Tytułowa kultura codzienna to pojęcie, które kryje w sobie wszystko to, co nas otacza i z czym mamy kontakt każdego dnia: przedmioty codziennego użytku, zachowania, melodie, zwyczaje, meble, kosmetyki czy jedzenie. Każda epoka i każde miejsce ma swoją, wyjątkową kulturę codzienną, a Joanna Rzońca postanawia przyjrzeć się tej, która rozwija się w polskich domach, duszach i umysłach w krótkim, lecz jakże intensywnym i bogatym okresie dwóch dekad dzielących I oraz II wojnę światową. Czy coś przetrwało z tamtego czasu do dziś? Odpowiedź czytelnik odnajdzie na kartach książki, której kolejne rozdziały opisują ówczesne mody i urody, stroje i dodatki, kremy, pudry, pomady, dekoracje wnętrz, zabawki, coś dla duszy i dla ciała czyli czekolady, praliny i kawy, a także rozgrzewające wyobraźnię wielu mężczyzn samoloty, samochody, pociągi czy statki transatlantyckie. Zwraca uwagę niecodzienna dziś dbałość o jakość każdego produktu, który wychodzi spod ręki rzemieślnika, ale często także artysty projektującego dla przykładu opakowania słodyczy lub dziecięce, drewniane koniki.
Joanna Rzońca daje czytelnikowi do ręki klucz do przeszłości, pozwala poczuć klimat minionych lat, rozsmakować się w retro rzeczywistości i obejrzeć ją oczami zwykłych ludzi, choć oczywiście nie da się wrzucić do jednego worka wszystkich przedstawicieli tak różnorodnego społeczeństwa, jakie po odzyskaniu niepodległości tworzą Polacy z odmiennych politycznie, gospodarczo i obyczajowo trzech zaborów, mieszkańcy wielkich miast, małych miasteczek, sztetli oraz wsi. Książka zadziwi niejednego dorosłego odbiorcę, nie wspominając o młodym czytelniku, do którego autorka wyraźnie puszcza oko, proponując wykonanie mini-projektów popularyzujących kulturę codzienną dwudziestolecia międzywojennego. Warto zwrócić uwagę na szatę graficzną – publikacja jest bardzo ładnie wydana, bogato zdobiona ilustracjami i atrakcyjnym materiałem zdjęciowym. Bardzo polecam, oprawa miękka, szyta.
Świat, który nadchodzi. Jak wielka wędrówka przyrody wpływa na nasze życie
Autor: Benjamin von Brackel
Wydawnictwo: Copernicus Center Press
Książka niemieckiego dziennikarza zajmującego się ochroną środowiska opowiada o tym, w jaki sposób i jak szybko zmienia się przyroda pod wpływem globalnego ocieplenia. Badania naukowe bardzo jasno pokazują, że mamy do czynienia z ogromnymi zmianami w faunie i florze, a związane jest to z podnoszeniem się średniej temperatury powietrza i oceanu.
Autor na licznych przykładach objaśnia, jak różnorodne gatunki roślin i zwierząt zmieniają granice swojego występowania, przesuwając je w kierunku biegunów i wypierając stałych mieszkańców tych rejonów. Jednym z gatunków, którego terytorium mocno się kurczy, jest lis polarny, mniejszy kuzyn licznie występującego w klimacie umiarkowanym lisa rudego. Większy i mocniejszy rudy spryciarz coraz odważniej zapuszcza się na niegdyś mu nieprzyjazne tereny dalekiej północy, przeganiając bojaźliwe osobniki o srebrzystym futrze i odbierając im tereny łowieckie.
Podobne sytuacje zaobserwowano również w świecie roślinnym. Licznie występujący w Europie Środkowej buk pospolity, w wyniku coraz częściej występujących susz, zostaje poddany mocnej presji gatunków odpornych na okresowe niedobory wody oraz staje się łatwym łupem dla szkodników i drobnoustrojów chorobotwórczych.
Zmiany granic występowania gatunków prowadzą również do napięć na tle ekonomicznym. Tradycyjnie poławiane przez brytyjskich rybaków makrele powędrowały na północ w okolice Islandii i Wysp Owczych stając się dla tamtejszych marynarzy źródłem dochodu. Spowodowało to konflikt pomiędzy zainteresowanymi krajami o prawa do połowów oraz ich wielkość.
Ciekawa, poruszająca ważne globalnie tematy książka, która uwrażliwia czytelnika na problemy i zagrożenia środowiskowe. Zawiera przypisy końcowe i czarno-białe ilustracje. Okładka miękka, klejona. Polecam.
Historia science-fiction
Autorzy: Xavier Dollo, Djibril Morissette-Phan
Wydawnictwo: Egmont
Warszawa 2024
Niniejsza publikacja to nic innego, jak historia gatunku science-fiction zamknięta w formę komiksu, uatrakcyjniona narracją i ozdobiona ilustracjami utrzymanymi w zmieniającej się stylistyce, zależnej od przedziału czasowego, o którym mowa. Pomysł twórców wydaje się nieco szalony, nietypowy dla tekstu popularnonaukowego, lecz trzeba przyznać, że komiks realizuje wszystkie cele, jakie stawia się literaturze przybliżającej naukowe zagadnienia szerszej publiczności. Autorzy zachowują porządek chronologiczny, rozpoczynając swój wywód od antyku, przez ważny dla podejmowanej tematyki wiek XIX aż do współczesności. Analizy obejmują zarówno dzieła literackie, jak i filmowe powstałe w wielu kręgach kulturowych: amerykańskim, europejskim czy azjatyckim, nie pomijają także prasy i komiksu czy seriali telewizyjnych. Wybrane rozdziały są poświęcone sylwetkom najważniejszych twórców oraz twórczyń, ponierów i rewolucjonistów gatunku. Czytelnik odnajdzie na kartach publikacji komplementarną wiedzę o science-fiction wraz z charakterystycznymi motywami i wachlarzem najczęściej poruszanych tematów. Przegląd kluczowych dla rozwoju gatunku tekstów jest uporządkowany nie tylko według czasu, lecz także geografii, na końcu znajduje się dedykowany polskiemu odbiorcy szkic Tomasza Kołodziejczaka poświęcony naszej rodzimej historii science-fiction.
Komiks z sukcesem łączy naukę z zabawą, pozwala na zanurzenie się w historii gatunku, podpowiada, które teksty kultury warto poznać bliżej, wyjaśnia czym jest steam- oraz cyberpunk, space opera czy literatura pulpowa, poza tym cieszy oko dzięki dobrej kresce i przyjemnej kolorystyce. Bardzo polecam. Oprawa twarda, szyta.
Atlas sztucznej inteligencji. Władza, pieniądze i środowisko naturalne
Autorka: Kate Crawford
Wydawnictwo: Bo.wiem
Książka australijskiej badaczki, specjalistki w dziedzinie sztucznej inteligencji, to przekrojowa praca pokazująca skutki obecnie dziejącej się transformacji technologicznej.
Crawford twierdzi, że sztuczna inteligencja „ani nie jest sztuczna, ani nie jest inteligentna”, pokazując niesprawiedliwości i zagrożenia płynące z upowszechniania tego typu algorytmów. Punktem wyjścia są sprawy związane z ekologią i wykorzystaniem zasobów naturalnych. Zaawansowane technologie opierają się na metalach ziem rzadkich, przede wszystkim licie, którego wydobycie i produkcja prowadzone są w niewielu miejscach na ziemi i wiążą się z degradacją środowiska. Drugą bardzo ważną sprawą jest ślad węglowy pozostawiany przez wielkie centra przetwarzania danych, które w zdecydowanej większości korzystają z energii elektrycznej wyprodukowanej z paliw kopalnych. Autorka pokazuje, że AI opiera się na pracy wielu słabo opłacanych osób, które muszą odpowiednio przygotować dane stanowiące pożywkę dla algorytmów sztucznej inteligencji.
Kolejną kluczową sprawą omawianą w pracy są właśnie dane, ich pozyskiwanie i wykorzystywanie w komercyjnych celach. Publikowane codziennie w mediach społecznościowych ogromne ilości zdjęć mogą stanowić podstawę do trenowania programów rozpoznawania twarzy, a nawet ludzkich emocji. Crawford twierdzi jednak, że wszystkie systemy AI opierają się na klasyfikowaniu zdarzeń lub rzeczy i przypisywaniu ich do odpowiednich kategorii. Przykładowo bezduszny algorytm, na podstawie kilku wybranych cech fizycznych, klasyfikuje człowieka jako potencjalnego przestępcę, zupełnie pomijając uwarunkowania indywidualne i społeczne. Może to prowadzić do powielania i wzmacniania stereotypów oraz nierówności. Ostatnie dwa rozdziały książki poświęcone są wykorzystywaniu systemów sztucznej inteligencji przez władze i kapitał do kontroli obywateli.
Bardzo ciekawe, krytyczne spojrzenie na sztuczną inteligencję, odsłaniające kulisy budowy i wykorzystania systemów na niej opartych oraz wskazujące na liczne zagrożenia z nią związane. Publikacja zawiera przypisy, bibliografię, indeks oraz czarno-białe ilustracje. Okładka miękka, klejona. Polecam.
Szach-mat. Jak umierali władcy Rosji
Koszykowa róg Stalina. Areszt Wewnętrzny Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego 1945-1956
Czekanie na rewolucję. Komuniści w II Rzeczypospolitej 1921-1926
Pokolenia
Autor: Jean M. Twenge Wydawnictwo: Smak Słowa
Książka o pokoleniach współczesnego świata, czyli o przedstawicielach cichego pokolenia, baby boomers, pokolenia X, millenialsów i Z. Poprzednia książka Autorki „IGen” była omawiana na 23. przeglądzie w 2023 r. Autorka omawia nie tylko różnice, które dzielą pokolenia, ale również tłumaczy, skąd one wynikają, jak i dlaczego taki podział nastąpił. Zrozumienie tych zależności może przełożyć się na lepszą jakość relacji międzypokoleniowych. Autorka bierze pod lupę takie zagadnienia jak: rodzina, stosunek do pracy, nawyki, a nawet przekonania polityczne poszczególnych pokoleń. Wszystkie te aspekty obrazowo przedstawia na wykresach i w tablach. Długa bibliografia pokazuje ogrom pracy, jaki autorka włożyła w stworzenie tej książki. Dla polskiego czytelnika wadą może być fakt, że wszelkie dane autorka ogranicza do życia w Ameryce, więc kwestie np. polityczne mogą być niezrozumiałe dla mniej zorientowanego na politykę zagraniczną odbiorcy, jednak ogólny przekaz publikacji jest uniwersalny i rzeczywiście pomaga w zrozumieniu innych pokoleń. Bardzo polecam. Okładka miękka, klejona.
Tylko one. Polska sztuka bez mężczyzn
Autorka: Sylwia Zientek
Wydawnictwo: Agora
Warszawa 2023
Kolejna książka Sylwii Zientek, którą znamy głównie z biografii i powieści historycznych – ostatnio „Lunia i Modigliani” (P. 1/23). „Tylko one” to zbiór dwudziestu portretów polskich artystek, tworzących na przestrzeni wieków – tych najbardziej znanych (Magdalena Abakanowicz, Olga Boznańska, Zofia Stryjeńska, Tamara Łempicka czy Alina Szapocznikow) oraz nieodkrytych lub niesłusznie zapomnianych. Autorka przybliża czytelnikowi życiorysy kobiet sztuki, ich twórczość i kręte drogi kariery, wreszcie programy artystyczne, teksty ilustruje materiałem fotograficznym i opatruje bibliografią. Czy Sylwii Zientek udaje się zaprezentować ogrom dorobku kobiet? Chyba tak, poza tym książka bardzo dobrze realizuje cele jakie stawiamy przed literaturą popularnonaukową, inspiruje do dalszych poszukiwań, odsłania nieodkryte jeszcze pola sztuk pięknych, a także stanowi udaną rozrywkę. Dużą zaletą opracowania jest barwy, nieco gawędziarski styl autorki oraz rzetelny research poprzedzający proces pisania biografii. Bardzo polecam – szczególnie urzekły mnie historie Elisabeth Jerichau-Baumann i Estery Karp. Oprawa miękka, szyta.