Archiwa tagu: pamięć

Klachy z Koszutki

Autorka: Barbara Romer-Kukulska
Wydawnictwo: Ośrodek Karta
Warszawa 2023

Niedawno wydana przez Ośrodek Karta wspomnieniowa książka Barbary Romer-Kukulskiej przenosi czytelnika do Katowic z lat 60-tych ubiegłego wieku. Tytułowa Koszutka to perła powojennego modernizmu, nowo powstała dzielnica miasta, do której wprowadza się rodzina autorki i choć początkowo nie jest im łatwo zasymilować się z resztą mieszkańców (cień na relacje z sąsiadami rzucają ziemiańskie korzenie Romerów) z czasem wspólne, codzienne problemy integrują wszystkich bez względu na zawód czy pochodzenie. Mała ojczyzna pisarki to z jednej strony kulturowy tygiel, w którym mieszają się ludzie z różnych stron kraju, a z drugiej – zwykłe podwórko, będące miejscem zabaw autorki z dziećmi sąsiadów, od których uczy się śląskiej gwary i zwyczajów wyniesionych z domu. Wspomniana narracyjna perspektywa dziecięcego podwórka urzeka czytelnika, trafia w samo sedno opowieści, podkreśla elementy często niewidoczne w tradycyjnych relacjach autobiograficznych czy reportażach.

Oryginalna i barwna społeczność Koszutki formuje się z ludzi tutejszych oraz przyjezdnych – wszyscy próbują poradzić sobie z tym, co przynosi im los. Spajająca ich tożsamość dopiero narodzi się w wyniku wspólnych doświadczeń dobrych, ale też trudnych. Autorce doskonale udaje się uchwycić ten proces w toku, dzięki stopniowemu wydobywaniu z głębin pamięci kluczowych momentów życia społeczności. Pisarka opowiada o nich z humorem, czasami z nostalgią lub trochę gorzkim zamyśleniem. Nie jest to książka o wielkich wydarzeniach czy wybitnych jednostkach, to narracja o ludziach zwyczajnych, którym przyszło żyć w dziwnych czasach, ale każdy z nich jest wyjątkowy tak, jak wyjątkowe potrafi być każde ludzkie istnienie.

Autorka książki, ożywiając peerelowską rzeczywistość, „plotkuje” o Śląsku, wspomina go z czułością właściwą emigrantce tęskniącej za domem dzieciństwa. „Klachy z Koszutki” z pewnością trafią do serca czytelników, poszukujących kameralnych opowieści o latach, które minęły. Pisarka bardzo plastycznie opisuje rzeczywistość, oddaje atmosferę tamtego okresu, ewokuje kolory, zapachy i smaki, dodatkowo okraszając je śląską gwarą i fotografiami pochodzącymi z prywatnych archiwów. Gorąco polecam publikację czytelnikom zainteresowanym historią Katowic, a także miłośnikom autobiograficznych opowieści. Oprawa miękka, klejona.

Czarna torebka

Autorka: Agata Tuszyńska
Wydawnictwo: Osnova
Warszawa 2023

Książka Agaty Tuszyńskiej – reportażystki, pisarki, felietonistki polskiego „Vouge’a” – ukazuje się przy okazji okrągłej, bo osiemdziesiątej rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. Tekst – jak wszystkie napisane przez autorkę – opowiada o pamięci lub niepamięci albo (jeszcze lepiej) o postpamięci znikającego świata. „Zapisuję, żeby nie przestały istnieć” (s. 97) – mówi o swojej pracy Tuszyńska. I rzeczywiście nie przestają, bo książki pisarki mocno zapisują się w świadomości czytelnika, poruszają i pobudzają do myślenia.

Czarna torebka to rodzinna pamiątka, która zupełnie niespodziewanie trafia do rąk dziadka autorki tuż po wojnie i Zagładzie. Mniej szczęścia ma właścicielka tejże pamiątki, o której Tuszyńska napisze: „moja babka, nieznajoma babka (…) Minęli się o włos” (s. 13). Niepozorny spadek – jedyny jaki istnieje – dla wnuczki staje się kluczem poznania żydowskiej przodkini, bramą do minionego świata i markerem tożsamości. Czego można dowiedzieć się zaglądając do damskiej torebki? Dużo w tej opowieści białych plam, poczucia braku i pustki. Skrawki rzeczywistości pozwalają jednak na ułożenie bardzo prawdopodobnej narracji o życiu na aryjskich papierach, o odgrywanych rolach, fałszywych tożsamościach, podejmowanych wysiłkach i staraniach właścicielki torebki. Tytułowy przedmiot jest jak schron, zawiera niezbędne, ratunkowe rekwizyty – warunek udanej maskarady: metrykę chrztu, święty obrazek, kalendarz bez trefnych świąt, znaczki z wizerunkiem Hitlera. Zamieszczone w książce fotografie zaspokajają ciekawość czytelnika, pozwalają dosłownie zajrzeć do wnętrza artefaktu przeszłości, odszyfrować zapis historii z kawałków kartek, liścików i użytkowych świstków. Ciekawa jest graficzna warstwa tekstu – skondensowany, oryginalnie użyty nośnik treści, który przybliża emocje przeżywane przez kobietę, Żydówkę przebywającą po niewłaściwej stronie muru, wśród nich znajdziemy żal, strach, zagubienie, ale też determinację. Niezwykle wymowne są ostatnie zdania książki, które wyjaśniają po co dziś autorce babcina torebka. Polecam książkę szczególnie gorąco. Oprawa twarda, szyta.

Czytaj dalej →

Visa tranzytowa

Autor: Nicolas de Crécy
Wydawnictwo: Timof i Cisi Wspólnicy
Warszawa 2023

Timof i Cisi Wspólnicy proponują fanom graficznych opowieści nie lada gratkę, dzieło wielokrotnie nagradzanego francuskiego rysownika, scenarzysty i ilustratora. „Visa tranzytowa” to autobiograficzna gawęda podróżnicza o niewiarygodnej wyprawie przez Włochy, Jugosławię, Bułgarię i Turcję albo jeszcze dalej, gdzie oczy poniosą. Mamy lato 1986 roku, świat nie ochłonął jeszcze po wybuchu elektrowni jądrowej w Czarnobylu, a drogi Europy przemierza dwóch młodych mężczyzn w aucie marki Citröen Visa. Ich dobytek stanowią głównie książki, śpiwory i papierosy, a także czerwony plecak, w którym jest wszystko. Brzmi dobrze? – chyba tak, tym bardziej, że od pierwszych stron dzieła widać znakomite, niekiedy surrealistyczne poczucie humoru rysownika. Bohaterowie wyruszają w drogę – no właśnie: dokąd? – bo tu chyba droga staje się celem, a spełnieniem jest poczucie wolności i piękno krajobrazu za oknem samochodu. Topografię terenu oddają koronkowe, przyjemne dla oka rysunki w ciepłych tonach. Zakończenie wzrusza i bawi.

Komiks oprócz relacji z wyprawy stanowi podróż przez warstwy pamięci, która deformuje zakodowane niegdyś obrazy: „szczegóły zacierają się, pozostają tylko poszczególne sekwencje” (s. 31). Memoria to kapryśna dama, zapisuje i przywołuje co chce, a czasami są to nieznośnie banalne okruchy rzeczywistości. Refleksja nad mechanizmem wspominania to zdecydowanie wartość naddana utworu, która wzbogaca jego przekaz. Polecam to imponujące rozmiarem, wydane w dużym formacie dzieło. Gruby papier, twarda i szyta oprawa czyni z publikacji atrakcyjny, acz nieporęczny przedmiot, który ozdobi każdą półkę. Poprzednio na liście tego autora „Dziadek Leon” (P. 19/09).

Czytaj dalej →