Archiwa tagu: Marzec ’68

Trzy życia Ireny Gelblum

Autor: Remigiusz Grzela
Wydawnictwo: Bellona
Warszawa 2023

Remigiusz Grzela po raz drugi mierzy się z biografią tytułowej bohaterki, Ocalonej, Osmalonej (jak pisała niegdyś Irit Amiel), bojowniczki z getta warszawskiego, emigrantki, dziennikarki, poetki, Żydówki, Polki, Włoszki – korowód tożsamości zdaje się dłuższy niż „trzy życia” wyliczone na wstępie przez autora. Pierwszy tekst nosi tytuł „Wybór Ireny” (P. 21/14) i jest być może nieco uboższy, choć posiada tę samą trójdzielną konstrukcję, co ten drugi: znikanie – pamięć – zniszczenie. Fragmenty napisanej dziesięć lat temu biografii można odnaleźć w najnowszej publikacji, jaki zatem może być powód powrotu badacza do opowiedzianej już raz historii? Z jednej strony jest to sprzeciw jednego z pojawiających się w tekście rozmówców, który nie zgadza się na publikację pewnych treści, a z drugiej strony przyczyny należy szukać w wewnętrznym przekonaniu autora, że nie dość dogłębnie przeanalizował temat, a bohaterka książki wciąż pozostaje dla niego tajemnicza i nieuchwytna.

Irena pochodzi z zamożnej żydowskiej rodziny, ale wojna zmusza ją do przeprowadzki do getta warszawskiego. Bohaterka należy do konspiracji, pracuje jako łączniczka Żydowskiej Organizacji Bojowej, udaje jej się przetrwać i po wojnie wyjechać do Palestyny. Irena należy do enigmatycznej grupy mścicieli, którzy szukają odwetu za krzywdy wyrządzone podczas Szoa, jednak żydowska część jej biografii, wojenne czyny i stare przyjaźnie zostaną przez nią zatarte, podobnie stanie się z kolejnymi etapami jej egzystencji. Małżeństwo, macierzyństwo, praca dziennikarska, rozwód, kolejne małżeństwo wreszcie włoska kariera poetki i tłumaczki, powrót do Polski i dom w podwarszawskim Konstancinie – Grzela rekonstruuje biografię Ireny ze skrawków, poznaje ją na nowo, ponieważ okazuje się, że pomimo prywatnej znajomości z artystką, tak naprawdę nie wie, kim ona była.

Publikacja to nie tylko biografia wyjątkowej postaci, która budzi skrajne emocje nawet po śmierci. Książka opisuje proces dochodzenia do prawdy przez badacza, zdradza jego warsztat, metody pracy, odkrycia oraz miejsca projektowane z powodu braku śladów i solidnego kamuflażu, wobec którego autor niejednokrotnie bywa bezsilny. Polecam publikację czytelnikom zainteresowanym losem polskich Żydów w XX wieku, a także tematyką pamięci i tożsamości. Oprawa twarda, szyta.

Czytaj dalej

Adieu Varsovie

Autorka: Janka Kaempfer Louis
Wydawnictwo: Fame Art Books & Music
Lublin 2023

„Adieu Varsovie” to autobiograficzna książka, napisana przez córkę Ocalonych z Zagłady, emigrantkę marcową, dziennikarkę prasową i telewizyjną, a także tłumaczkę. Pewnego dnia, pod wpływem niefortunnej historii jednej książki, którą wycofano z księgarń prawie od razu po jej publikacji, autorka postanawia opowiedzieć światu o niezwykłych losach swojej rodziny, której przyszło żyć w czasach antysemityzmu i komunizmu w Polsce. Ta wycofana ze sprzedaży książka to napisana przez Remigiusza Grzelę biografia matki autorki, Ireny Gelblum. I właśnie głównie matce poświęcona jest niniejsza publikacja, choć czytelnik odnajdzie w środku również dzieje dalszych członków rodziny Gelblumów oraz Weinbergów. Ci drudzy przetrwali wojnę na Syberii, natomiast pierwsi zginęli w Zagładzie. Matka autorki, mająca w latach okupacji pseudonim „Irka wariatka” przeżywa, działa w Żydowskiej Organizacji Bojowej, a po wojnie należy do grupy Mścicieli – młodych ludzi podporządkowanych szalonej idei zemsty na nazistach, dokonywanej na własną rękę. Lata komunizmu przynoszą nową rzeczywistość, w którą wierzy ojciec autorki, wstępując do partii. Rodzinie wiedzie się względnie dobrze, jednak autorka wspominając swoje dzieciństwo, nie nazywa go szczęśliwym, a naznaczonym poczuciem winy (typowym dla tzw. drugiego pokolenia). Marzec‘68 brutalnie przerywa żydowskie życie w Polsce, członkowie rodziny emigrują, jednak każdy oddzielnie i w innym kierunku.

Autorka opisuje w książce proces odkrywania prawdy o swoich rodzicach, a także o własnej tożsamości. Decyzje, które podejmuje jej matka, konstruując kolejne, fałszywe tożsamości i postępowanie ojca, usiłującego za wszelką cenę dostosować się do otoczenia, na kartach książki zostają poddane krytyce i trzeźwemu osądowi. Autorka surowo ocenia rodziców, a w jej słowach pobrzmiewa echo gniewu i żalu, przeczekanego bólu, który odzywa się nagle po latach. Czytelnik odnajdzie tu także niezbyt pochlebny obraz Polski z drugiej połowy XX wieku. Jednak najbardziej uderza zapis nieodwracalnego procesu rozpadu rodziny, stopniowego rozluźniania się więzi pomiędzy jej członkami. Polecam. Oprawa miękka, klejona.

Ucieczka na Marstrand

Autorka: Anna Grinzweig-Jacobsson
Wydawnictwo: Ośrodek Karta
Warszawa 2022

Pierwsza książka szwedzkiej autorki, urodzonej w Polsce „emigrantki marcowej”, stanowi zbiór wspomnień o powojennym życiu ludzi Ocalonych z Szoa. Tytułowy Martstrand to obóz dla uchodźców, do którego docierają pozbawieni polskiego obywatelstwa wygnańcy. Szwecja staje się azylem dla wyrzuconych poza nawias Żydów, jednak proces gojenia ran trwa latami.

Czytelnik odnajdzie w książce uporządkowany chronologicznie zbiór fragmentarycznych relacji o przeżyciu pokoleniowym, które konstytuuje się wokół hasła: Marzec ‘68. Autorka mówi o własnej przeszłości, a gdy oddaje głos swoim rozmówcom, dyskretnie uzupełnia, komentuje i osadza wspomnienia w kontekstach, nadając narracji spójność i ład. Karty publikacji wypełniają głosy ludzi uciekających przed antysemityzmem, panoszącym się w kraju, który dotąd uznawali za własny. Większość z nich to przedstawiciele inteligencji: inżynierowie, lekarze, naukowcy i młodzi ludzie – studenci – reprezentanci tzw. „drugiego pokolenia”. Wszyscy oni po latach zgodzili się opowiedzieć swoje historie naznaczone narastającym wykluczaniem, rozczarowaniem i samotnością, ale także nadzieją na lepsze jutro.

Książka wyróżnia się spośród literatury o tożsamej tematyce podkreśleniem roli szwedzkiej ambasady w procesie emigracji Żydów z Polski, a także prezentacją wspomnień Szwedów, którzy jako pierwsi zetknęli się z uchodźcami. Warto zwrócić uwagę na wartości estetyczne tekstu, wśród nich oryginalne porównanie transferu tożsamości do odgłosu cieknącego kranu, który cały czas słyszymy, a nie stanowi on przedmiotu naszych codziennych rozmów czy obserwacji. Książka ma ciekawą formę graficzną, zawiera fotografie oraz niewielką bibliografię. Okładka miękka, klejona. Bardzo polecam.